Winterlandschappen – een praktische gids

De verleiding van wit

Het jaar nadert zijn einde, de herfst is voorbij. Het grote wachten wachten op een witte wereld breekt aan. Je volgt de weersvoorspellingen nauwgezet en dan gebeurt het. Alle seinen staan op wit. De temperatuur zakt tot onder het vriespunt en er wordt sneeuw voorspeld. Eindelijk. Radio en televisie waarschuwen ervoor, chaos op de wegen en op het spoor. Bij jou begint de adrenaline nu echt goed te stromen. Wetende dat binnen een paar dagen het landschap zal veranderen in een witte wondere wereld. Dan is het zover. ’s Nachts begint het te sneeuwen. Centimeter na centimeter, dikke vlokken. De volgende dag heb je ruim voor zonsopkomst de wekker gezet. Alles staat klaar. Batterijen zijn vol, winterkleding ligt gereed. ’s Avonds check je nog een laatste keer de weersvoorspellingen. -10 graden Celsius en een koude lucht uit het noorden voert prachtige wolkenluchten aan. Als je de volgende ochtend wakker wordt, vergeet je bijna te ontbijten. Vol verwachting stap je de deur uit, de sneeuw in en de kou tegemoet. Game on!

Herkenbaar? Vast wel. De winter is een magisch jaargetijde. De laaghangende zon zorgt, in tegenstelling tot de zomermaanden, vaak de gehele dag door voor mooie lichtomstandigheden. De koude polaire lucht bevat weinig vocht en stof, wat vaak voor een sprankelende frisse atmosfeer zorgt. Ideale omstandigheden voor een landschapsfotograaf. Plus het feit dat je niet voor dag en dauw je bed uit hoeft om een mooie zonsopkomst vast te leggen. Als het dan ook nog heeft gesneeuwd…

Juist in dit soort situaties is belangrijk om je hoofd ’koel’ te houden. De opwinding van ’eindelijk’ sneeuw, zeker na een aantal zachte en grijze winters, kan ook roet in het eten gooien. Te veel vertrouwen op de ’mooi’ factor en alle opwinding kan er ook voor zorgen dat je toch op het verkeerde moment op de verkeerde plek staat of de verkeerde dingen doet. Het gevolg is dat je thuis, kijkend naar je foto’s, tot de conclusie komt dat je er niet het maximale uit hebt gehaald. Met vaak maar korte sneeuwperiodes en snel invallende dooi kan het maar zo zijn dat je geen tweede kans krijgt. Laten we eens kijken hoe je wel het maximale uit een witte wereld kan halen.

Oostervoortsche Diep – Lieveren , The Netherlands

Bereid je voor; zeker bij sneeuw

Net als bij iedere landschapsfoto, is het ook bij sneeuwlandschappen zaak om je voor te bereiden. Niet ieder landschap leent zich voor een mooie ’winterscape’. Scout je locatie van tevoren. Dat kun je desnoods al in de zomer doen. Probeer je in te beelden hoe het landschap er onder een dik pak sneeuw uit zou zien. Ga niet lukraak op pad maar zorg dat je een plan hebt. Welke locaties wil je bezoeken en waarom? Welke locaties ’werken’ op een zonnige winterdag? Zeker omdat we in Nederland maar korte periodes van sneeuw kennen, is het  verstandig om hier vooraf goed over na te denken.

Compositieleer

Als er iets is dat je kan helpen bij je keuze voor een goede locatie dan is het wel een gedegen kennis van compositieleer. Ook bij winterlandschappen. Nee, juist bij winterlandschappen. Realiseer je dat een mooie foto van een winterlandschap met mooi licht zonder een goede compositie degradeert tot niets meer dan ’een foto van een winterlandschap’. Een goede compositie tilt je foto op, maakt het tot meer. Ook hier gaat het om een landschapsfoto waarin alles elkaar versterkt, waar niets in zit dat er niet thuishoort. Een foto met een goede balans tussen negatieve en positieve ruimte, vlakverdeling en lijnen. Het klinkt gek, maar ik kijk eigenlijk nooit naar het landschap als geheel. Ik kijk naar elementen die ik kan gebruiken om een goede landschapsfoto te componeren. Dat bepaalt mijn keuze voor een locatie. Zeker bij sneeuwlandschappen kun je er op vertrouwen dat de omstandigheden en vooral het licht wel voor de ’mooi’ factor zorgen. Kennis van compositieleer zorgt er voor dat je de landschapsfoto in het landschap herkent. Het maakt alles gemakkelijker. Gelden er bij winter landschappen dan geen andere regels? Nee, eigenlijk niet. Net als bij iedere andere landschapsfoto pas je precies dezelfde compositieregels toe.

The House and The Sky – Rural Groningen, The Netherlands

Materiaal

Onder winterse omstandigheden heeft je materiaal in principe geen significant andere aandacht nodig dan onder normale omstandigheden. Moderne spiegelreflex camera’s en systeemcamera’s kunnen tegenwoordig wel tegen een stootje. Bovendien zijn de wat meer geavanceerde modellen prima beschermd tegen vocht en stof. Wel zijn er een aantal zaken waar je rekening mee kunt houden:

• Voorkom dat je materiaal bloot wordt gesteld aan grote temperatuurverschillen. Als je je camera en objectieven uit een warme auto haalt en er direct bij -10º Celsius mee gaat fotograferen, bestaat de kans op condensvorming. Ook in je lens of camera. De condens bevriest vervolgens met alle ellende van dien. Laat je materiaal even ’acclimatiseren’. Leg je materiaal bijvoorbeeld in je cameratas in een niet verwarmde kofferbak van je auto als je onderweg gaat. Dat geeft je materiaal de tijd om langzaam de omgevingstemperatuur aan te nemen.
• Houd er rekening mee dat batterijen sneller leeg raken onder koude omstandigheden. Draag je reservebatterijen het liefst op je warme lichaam om ze op temperatuur te houden en neem voldoende reservebatterijen mee.
• Adem tijdens het fotograferen nooit tegen je zoeker, lens of filters aan. Houdt afstand. Je adem zal voor condens zorgen en direct bevriezen. Gebeurt dat toch wrijf het er dan nooit direct af met een doekje. IJskristallen kunnen voor krassen zorgen. Laat het even smelten als dat mogelijk is en maak het dan pas schoon. Dat geldt ook voor sneeuwvlokken die wellicht op je lens of filter terecht komen.

Het ligt voor de hand dat je bij vorst en sneeuw iets anders met je materiaal omgaat dan normaal gesproken. Gebruik vooral je gezonde verstand maar maak je geen onnodige zorgen. Ik heb in alle jaren als landschapsfotograaf onder allerlei winterse omstandigheden gefotografeerd. In sneeuwstormen, bij -25º Celsius en bij invallende dooi. Nooit, maar dan ook nooit heeft mijn materiaal me in de steek gelaten.

Een Wulp zoekend naar voedsel in de sneeuw

Kleding

Zorg niet alleen goed voor je materiaal maar ook voor jezelf. Kleed je op de omstandigheden. Juist bij landschapsfotografie wordt dit vaak onderschat. Landschapsfotografie is geen ’actieve’ bezigheid. We kiezen onze locatie, zorgen dat we er zijn voordat het licht mooi wordt en wachten vervolgens op het mooiste licht.

Als je in het veld staat te verkleumen gaat de lol er snel af en maak je geen mooie foto’s meer. Geloof me, als je bij -5 º Celsius met een harde wind waardoor het aanvoelt als -20º Celsius achter je statief staat te wachten, kom je er heel snel achter of je wel de juiste kleding aan hebt. Kleed je dus altijd warmer dan je denk nodig te hebben. Thermo-ondergoed, een water- en winddichte broek en winterjas, een muts om hoofd en oren te bedekken en een sjaal om je neus en mond te bedekken horen tot de standaarduitrusting in dit jaargetijde. Gebruik liever vier of vijf dunnere lagen kleding dan twee of drie dikke. Meerdere lagen zorgen voor een betere warmte isolatie. Er is ook een keur aan winterhandschoenen, speciaal voor de fotograaf. Wanten of vingerhandschoenen, beide vaak dusdanig gemaakt dat je nog gemakkelijk je camera kunt bedienen. Kijk wat jou het beste bevalt, zolang ze maar warm genoeg zijn.

Techniek

De techniek voor het maken van winterlandschappen wijkt niet veel af van het maken van een landschapsfoto onder ’normale’ omstandigheden. In mijn artikel in de vorige editie van FOTOgrafie ben ik daar uitgebreid op ingegaan. Er is slechts één aspect dat anders is: alles is wit. De lichtmeter in onze camera is hier niet op afgesteld. Die wil immers je belichting middelen rond de 18% grijswaarde. Laat je de belichting over aan je camera dan is een te donkere, grijze foto het resultaat. Je zal bij sneeuwlandschappen wellicht vaker en meer gaan overbelichten. Een overbelichting van 2, 3 of meer stops is heel gebruikelijk bij sneeuwlandschappen. Overbelichten betekent natuurlijk langer belichten. Dat houdt in dat je bij het maken van sneeuwlandschappen niet zonder een statief kunt. Zelfs onder heldere, zonnige omstandigheden kun je met kleine diafragma’s en lage iso’s al snel met langzame sluitertijden geconfronteerd worden. Uit de hand fotograferen is dan geen optie meer.. Maar als landschapsfotograaf doe je dat toch al nauwelijks, toch? Ook hierbij speelt rechts belichten dus weer een belangrijke rol. Check regelmatig je histogram, experimenteer en blijf bovenal goed opletten. Als het licht verandert, verandert je techniek ook!

Kruiend ijs voor de kust van Hindeloopen

Winterlandschappen en filters

Bij het maken van winterlandschappen kun je uitstekend gebruik maken van verschillende filters die we in de landschapsfotografie gebruiken:

• Grijsfilters
• Grijsverloop filters
• Polarisatiefilters

De technieken voor het gebruik van deze filters zijn niet anders dan bij met maken van landschapsfoto’s onder normale omstandigheden. Ze hebben allemaal hun specifieke functies en de foto die jij wilt maken, bepaalt of je ze nodig hebt of niet. Toch zijn er een paar aspecten, vooral bij grijsverloop filters die anders zijn bij het maken van winterlandschappen. Beeld je eens de volgende situatie in. Het landschap is bedekt onder een dik pak sneeuw en daarboven hangt een grijs, aaneengesloten wolkendek. De donkere lucht en een lichte voorgrond zullen dus qua belichting uitgebalanceerd moeten worden met een grijsverloop filter. Maar in tegenstelling tot de meeste andere situaties zul je nu niet niet de lichte lucht moeten tegenhouden, maar de lichte voorgrond. Je gebruikt je grijsverloop filter dus omgekeerd. Vaak is een 1- of 2-stops grijsverloop filter voldoende. Pas bij normaal gebruik van grijs verloop filters bij sneeuwlandschappen wel op. Door de lichte voorgrond kun je snel een te donkere, onnatuurlijke lucht creëren. Vaak kom ik tot de conclusie dat ik ze helemaal niet nodig heb bij het maken van sneeuwlandschappen, zelfs niet bij zonsopkomsten of -ondergangen.

Wit is niet wit

Vaak zijn we geneigd om bij het softwarematig corrigeren van onze beelden sneeuw weer wit te maken. We corrigeren kleurzwemen en andere tinten. Onze hersenen vertellen ons immers dat sneeuw wit is. Maar is dat zo? Kijk eens goed naar de kleur van het licht tijdens het fotograferen. Waarschijnlijk zul je zien dat sneeuw nooit wit is. Het reflecteert de kleur van de omgeving. Of dat nu het blauw van een blauwe lucht is, een koele kleurtemperatuur van het blauwe uurtje of de kleur van avondrood bij een zonsondergang. Het corrigeren kan ten koste gaan van de sfeer in je foto. Denk daar eens over na. Ik heb zelden sneeuw gezien dat echt wit is.

Veiligheid

Het fotograferen van sneeuwlandschappen brengt andere – soms onverwachte of extreme – omstandigheden met zich mee. Een voorval dat normaal gesproken niets betekent, kan nu voor grote problemen zorgen. Gebruik je gezonde verstand. We hebben het al over de juiste kleding gehad. Zorg ervoor dat je vervoer in orde is en dat je de juiste uitrusting bij je hebt. In de wintermaanden heb ik altijd een extra plaid en extra kleding in mijn auto liggen. Ik heb al ontelbare keren mijn automatten onder mijn wielen moeten leggen omdat ik vast kwam te zitten in de sneeuw. Geloof me, als je bij -15º Celsius door het ijs zakt, ook al is dat maar tot aan je knieën, dan wordt een wandeling van 10 minuten terug naar je auto al snel erg onaangenaam. Ik weet er alles van. En laat altijd iemand weten waar je naar toe gaat.

Wat en hoe je het ook doet, geniet bovenal van dit seizoen. Sneeuwlandschappen fotograferen is en blijft iets magisch. Maak je agenda leeg of neem een vrije dag. Snowboots aan en trek de witte wereld in. Laat de sneeuw maar komen!

Donkere sneeuw wolken boven een winters landschap in Friesland