Landschapsfotografie

Over 'zien', mythes en kennis

in landschapsfotografie

Compositie

Landschapsfotografie is op dit moment wereldwijd de meest populaire vorm van fotografie. Niet eerder waren er zoveel mensen die zich bezighouden met landschapsfotografie. Niet raar als je bedenkt dat we het hebben van vrije tijd, natuur beleven en buiten zijn steeds belangrijker gaan vinden. Combineer dat met het feit dat fotografie onverminderd populair blijft en de combinatie is snel gemaakt.

Maar hoe populair landschapsfotografie ook is, veel mensen blijven het één van de meest lastige vormen van fotografie vinden. Een goede landschapsfoto die een emotie communiceert, een verhaal verteld, compositie technisch goed in elkaar steekt, op het juiste moment gemaakt is met een duidelijk gevoel voor het juiste licht en technisch goed gemaakt is, is niet gemakkelijk. En dan druk ik me nog zacht uit. Het is en blijft een enorme uitdaging. Dat is natuurlijk ook één van de leuke facetten van landschapsfotografie.

Landschapsfoto van het Hoge Land in Groningen in de late zomer

Licht over het Groningse platteland – Landschapsfotografie kost tijd. Wachten op het mooie licht en dat ene moment vergt geduld en doorzettingsvermogen. Maar wacht lang genoeg en je zult vanzelf beloond worden.

Daarnaast kost landschapsfotografie tijd. Veel tijd. Als je van de vier keer dat je op pad gaat één keer met een behoorlijke foto terug komt, heb je het uitstekend gedaan. Als ik, wonend in Groningen, naar de Friese IJsselmeerkust rijd om daar een avond te gaan fotograferen ben aan reistijd al 2,5 uur kwijt. Tel daar twee uur fotograferen bij op en je bent 4,5 uur bezig in de wetenschap dat er uiteindelijk maar één foto overblijft waar het echt om gaat. Eentje die eruit springt en die je aan de wereld laat zien. Het vroege opstaan voor de zonsopkomst, de late zonsondergang fotograferen, het lange wachten op het mooiste licht. Het hoort er allemaal bij. Het zal je niet verbazen dat passie en gedrevenheid belangrijke eigenschappen zijn voor een landschapsfotograaf.

Een derde facet waarom landschapsfotografie door veel mensen als moeilijk ervaren wordt is dat het veel voorbereiding kost. Lukraak op pad gaan in de hoop dat je op het juiste moment op de juiste plek bent is misschien spannend. Maar je verkleint de kans dat je met die bijzondere landschapsfoto terug komt aanzienlijk. Net als bij iedere andere vorm van fotografie is het hebben van een duidelijke visie, een beeld van wat je wilt maken, essentieel. Een ervaren landschapsfotograaf gaat niet de deur uit zonder dat hij of zij weet welke foto hij/zij gaat maken. Wordt het exact zo? Nee, nooit. Maar het geeft focus, het stuurt je en maakt alles gemakkelijker. En als het makkelijker wordt, lukken dingen. En als dingen lukken, wordt het leuker. En omdat het

Oostervoortsche Diep - Lieveren , The Netherlands

Een winter ochtend bij het Lieverse Diepje, Drenthe – De meest simpele landschappen kunnen onder de juiste omstandigheden veranderen in iets bijzonders. Sneeuw is daarvan een mooi voorbeeld. Het transformeert een saai landschap tot iets heel anders wanneer je het combineert met het juiste licht.

Over het weer

Een goede landschapsfoto kunnen maken betekent kennis hebben van het weer. We werken immers met natuurlijk licht en de weersomstandigheden bepalen voor een groot gedeelte de sfeer en de impact van onze foto. Landschapsfotografen zijn weermannen en –vrouwen. Voordat ik de deur uit ga wil ik weten hoe het weer zich ontwikkeld op de locatie die ik uitgekozen heb. Wat kan ik verwachten? Gelukkig is dat tegenwoordig met alle (digitale) hulpmiddelen een stuk gemakkelijker geworden. Apps op onze telefoons en tablets, websites en andere bronnen zorgen ervoor dat we een aardig beeld kunnen krijgen van zaken zoals binnen drijvende bewolking, de kans op mist, temperatuurverschillen tussen dag en nacht en nog veel meer andere facetten van het weer. Kennis hebben van het weer betekent kennis hebben van het licht. In mijn geval bepaalt het weer of ik erop uit ga, waar ik naar toe ga en welke foto ik uiteindelijk ga maken. Het weer bepaald mijn agenda als landschapsfotograaf.

Foto Paessens Moddergat

Een landschap bij Paessens-Moddergat aan de waddenkust onder weinig inspirerende omstandigheden. Zo ‘zien’ we de wereld vaak overdag. Nu moet ik een keuze maken. ‘Werkt’ deze compositie? Wanneer wil ik hier zijn? Onder welke omstandigheden?

Late afternoon sunlight at the Wadden sea coast at low tide.

Nu hetzelfde landschap met praktisch dezelfde compositie, maar onder hele andere omstandigheden. Ik heb gekozen voor een moment in de winter waarbij op deze plek goed van strijklicht gebruik gemaakt kan worden. Ik wist dat de compositie werkte. Ik hoefde alleen de dag en het tijdstip goed te kiezen. Het moment van afdrukken is bewust gekozen. Niet alleen vanwege de mooie lichtsituatie, maar ook omdat in dit geval de lucht onderdeel uitmaakt van de compositie.

Kennis van het weer bouw je natuurlijk in de loop van de tijd op. Sta één keer vol verwachting op een mooie zonsondergang te wachten, alleen om teleurgesteld te zien dat het helemaal dicht trekt en je realiseert je dat kennis van het weer handig kan zijn. Binnentrekkende wolkenvelden die het mooie licht afschermen, hoeven voor ons geen verrassing meer te zijn. Dat kun je op een simpele app op je telefoon zien aankomen. Toch heb je die momenten als landschapsfotograaf nodig. Je leert van de fouten die je maakt, Maar nog belangrijker is dat iedere keer dat je erop uitgaat, je weer meer ervaring op doet met het weer. Ervaringen die je goed kunt gebruiken bij een volgende keer. Door alle vergeefse pogingen, teleurstellende zonsopkomsten en –ondergangen heb ik langzaam geleerd om weersomstandigheden beter te interpreteren. Omhoogkijkend wordt het makkelijk om te voorspellen wat er gaat gebeuren. Kijkend naar de voorspellingen en de weersites, wordt het gemakkelijk te anticiperen op iets wat nog moet gaan gebeuren.

Staar je tegelijkertijd ook niet blind op het weer. Bij twijfel ga je altijd. En wat er op het laatste moment op de plak waar jij staat precies gebeurt weet je uiteraard nooit. Maar gebruik je kennis van het weer en alle hulpmiddelen vooral om de kans dat je de juiste lichtsituaties aantreft zo groot mogelijk te maken.

Dramatic skies over rural Groningen

Onweerswolken boven het Hoge Land van Groningen – Een voorbeeld van een eenvoudig landschap met inlopende lijnen in het graanveld. Een simpele centrumgerichte compositie die het vooral moet hebben van de juiste weersomstandigheden.

Over 'zien' - is het een mythe?

Je moet het ‘zien’, een fotografisch oog hebben. Hoe vaak hebben we het al niet gehoord? Goede fotografen ‘zien’ het ook. Kijken is een kunst. Werkelijk? Ik ‘kijk’ er anders tegen aan. Maar voordat ik daar verder op inga is het goed om even uit te leggen wat met ‘zien’ of het fotografische’ oog vaak bedoeld wordt. Men doelt vaak op het ‘zien’ van een landschapsfoto in het landschap. Simpel gezegd ‘zie’ je een interessante foto en reageert daarop. Je pakt je spullen, stelt alles in en maakt een foto van datgene wat je opvalt, wat je ‘triggerd’. Vraag je eens af waarom je dat doet? Het antwoord ligt vaak voor de hand. Je maakt een foto omdat je het beeld voor je ‘mooi’ vindt. Het spreekt je aan. Die reactie komt natuurlijk voort uit wie je bent, welke interesses je hebt en hoe jij tegen de wereld aankijkt. Maar leidt dat altijd tot een goede foto? Toen ik als kleine jongen bij mijn ouders onderweg in de auto zat, zag ik alles wat bewoog in het veld. De meest verre ree in het veld ontging me niet. Mijn moeder riep dan altijd dat ik alles altijd ‘zag’. Ik zag het omdat ik er in geïnteresseerd was. Het boeide me. Als mijn interesses ergens anders lagen, had ik er geen aandacht aan geschonken. Mijn gedachten waren er dan niet op gefocust.

Aan de ene kant is ‘zien’ dus niet meer dan je realiseren dat dingen je makkelijker opvallen, als je er ook geïnteresseerd in bent of een passie voor hebt. Het is niet iets ‘magisch’ wat de ene fotograaf wel heeft en de ander niet. Als je een onderwerp vindt waar je echt een passie voor hebt, zal je merken dat ‘zien’ iets vanzelfsprekends is. Ik realiseer me dat dat simpel klinkt. Maar vraag je echt eens af wat voor jou het belangrijks is. Het maken van een mooie foto of het feit dat je daar bent en geniet van alles om je heen? Zou je daar ook zijn als je niet zou fotografereen? Met andere woorden, is je passie voor het landschap en het licht groter dan je passie voor fotografie? Of andersom?

Voorbeeld foto Lauwersmeer

Een saai open landschap, uitkijkend naar het oosten en gefotografeerd midden op de dag onder vlakke licht situaties. Wat doe je? Vind je het niet mooi en vergeet je de plek? Of herken je een compositie? En realiseer je je dat het er tijdens een zonsopkomst met de juiste lichtsituaties wel eens anders uit zou kunnen zien? Wat als…?

Een mistige ochtend in mei met grondmist boven de weilanden

Dezelfde locatie, maar nu in het voorjaar tijdens de zonsopkomst. Grondmist ontstaat door een koude nacht en warme dagen in combinatie met vochtige omstandigheden. En je hebt natuurlijk windstil weer nodig. Omstandigheden die te voorspellen zijn. Zien is herkennen. En kennis van het weer zorgt voor de juiste timing.

Maar voor mij speelt er nog iets anders als we het hebben over het ‘zien’. Ik heb in de afgelopen jaren contact gehad met veel bekende internationale landschapsfotografen en ook aan hun gevraagd wat ‘zien’ voor hun betekend. En velen gaven aan dat het voor hun vaak niet meer betekent dan het herkennen van een goede compositie in het landschap. En om dat te doen heb je kennis van compositieleer nodig en ervaring. Ervaring is een kwestie van tijd en kennis kun je opdoen.

Laten we eerst even stilstaan bij wat compositieleer is. Er zijn verschillende definities van. Wikipedia omschrijft het als volgt; Compositie is in de beeldende kunst het ordenen van beeld elementen volgens een vooraf bepaalde strategie. Het is een poging tot creëren van orde in de chaos. Hierin komen twee belangrijke elementen terug. ‘Volgens een vooraf bepaalde strategie’ betekent dat we er over nadenken. Ja, we hebben allemaal een natuurlijke aanleg voor verhoudingen, balans en symmetrie. Maar het maken van een goede compositie doe je bewust. Je denkt er over na en neemt er de tijd voor.

Molen De Hoop in Dokkum in Friesland

The Watch Tower, Dokkum – Een voorbeeld van een centrum-gerichte en symmetrische compositie. Had ik de molen als hoofdonderwerp niet in het midden geplaatst, dan was er een disbalans ontstaan in de foto.

Het tweede belangrijke onderdeel en volgens mij de meest essentiële is dat compositie een poging is tot het brengen van orde in chaos. Dat komt voort uit het feit dat de mens een natuurlijke aanleg heeft voor het aanbrengen van orde in chaos. Kijk om je heen en je ziet het overal. Orde betekent symmetrie en balans. ‘Menselijke’ verhoudingen. Loop een restaurant of theater binnen, kijk naar hoe je je eigen huis hebt ingericht en je zult overal die symmetrie en balans aantreffen. Een deur in het midden, twee ramen links en twee rechts. Een eettafel met vier stoelen. Twee aan de ene kant en twee aan de andere kant. We doen het niet voor niets. Zo bouwen we de wereld om ons heen . We voelen ons er prettig bij. Breng die orde terug in je foto’s en je zult zien dat mensen het prettig vinden om naar te kijken. Termen als ‘alles klopt’ en ‘het heeft iets natuurlijk’ worden dan vaak gebruikt. In feite doen we dus niets anders dan rekening houden met hoe het tussen onze oren werkt als we de foto maken. We begrijpen dat als we in een natuurlijk landschap, die zich niet aan die regels houdt, wat orde in chaos kunnen brengen qua compositie, mensen er positiever op zullen reageren.

Herfst in de bossen bij Gasselte met mooi licht dat door de beuken valt

Herfst in de bossen bij Gasselte – Veel bossen in Nederland zijn door mensen aangelegd. Meestal op een ordelijke manier, bedoeld voor onderhoud en productie. Hierdoor ontstaat een ‘orde’ in chaos waar je als fotograaf handig gebruik van kunt maken.

Het principe van orde in chaos brengen is dus de basis van compositieleer. Een de meest fundamentele vorm van compositie is de centrumgerichte compositie. Plaats je onderwerp in het midden en alle tegenoverliggende lijnen en vlakken zijn identiek aan elkaar. De meest ultieme vorm van symmetrie en orde. Toch leren we dat vaak af. Een onderwerp in het midden plaatsen wordt vaak als ‘saai’ en minder spannend ervaren. Maar dat is een kwestie van smaak en heeft niets met compositieleer te maken. Ik heb de meest saaie foto’s gezien waar compositie technisch geen spelt tussen te krijgen is. Verwar smaak dus niet met een goede compositie!

Daarnaast is het belangrijk dat je je realiseert dat het maken van een compositie altijd het maken van een compromis betekent. Zeker als het gaat om een natuurlijk landschap is dat het geval. De natuur houdt zich immers niet aan onze drang om orde in chaos te brengen. Waar het om gaat is dat je bij het bepalen van je compositie maximaal gebruikt maakt van wat mogelijk is. In stedelijke of gecultiveerde landschappen zal dat gemakkelijker zijn. Daar zal je eerder lijnen, symmetrie en balans aantreffen.

Een mooie zonsondergang boven de Waddenzee met reflecties op het water

Reflecties boven het Wad – Ternaard – Een horizon in het midden plaatsen heeft niets te maken met het breken van de regels. Het is een veel gebruikt middel in de compositieleer om goed gebruik te maken van symmetrie en balans in de foto.

Voor mij betekent een gedegen kennis van compositieleer niet alleen dat ik daarmee tracht om tot een foto te komen die zo goed mogelijk in elkaar steekt. Even zo belangrijk is dat ik die kennis kan gebruiken om een landschapsfoto in het landschap te herkennen. En dan zijn we weer terug bij het ‘zien’. ‘Zien’ voor mij betekent dus het herkennen van een goede compositie. Het stelt je in staat op een grauwe saaie dag, met omstandigheden die totaal niet tot de verbeelding spreken, een plek te herkennen, waarvan jij weet dat daar een goede landschapsfoto voor je klaarligt. Waarom? Omdat de compositie klopt en omdat jouw ervaring je heeft geleerd dat een landschap niet mooi hoeft te zijn. Licht maakt een landschap mooi. Wat je nodig hebt zijn de juiste elementen in het landschap om een goede compositie te maken. Jouw keuze om op een bepaald moment met bepaalde weersomstandigheden daarnaartoe te gaan bepalen je uiteindelijke succes. Je brengt je kennis van het weer en je kennis van compositieleer bij elkaar.

Over de 'mooi' knop

Dat vergt ook wat voorstellingsvermogen. Als jij op een plek staat met een goede compositie maar de omstandigheden zijn op dat moment totaal niet inspirerend kan het maar zo gebeuren dat je de locatie als ‘niet mooi’ gaat ervaren. Maar laat je niet voor de gek houden. Dwing jezelf eens om net zolang terug te gaan naar een ‘lelijke’ plek met een goede compositie, totdat je er een foto onder spectaculaire omstandigheden hebt kunnen maken. Op die manier leer je de link te leggen tussen je locatie en de juiste weersomstandigheden. Het wordt het gemakkelijker om op een ‘saaie’ plek te staan en je voor te stellen hoe het zou kunnen zijn als….

Beautiful clouds drifting by on a tranquil evening at Lake IJsselmeer

Zonsondergang boven het IJsselmeer bij Workum – Kijk niet naar het geheel maar let op de elementen die je kunt gebruiken voor je compositie. De kleine poelen op de voorgrond zorgen niet alleen voor diepte maar dienen ook als contragewicht voor de donkere wolken op de achtergrond. Samen met het licht ontstaat zo een link onder-recht boven kijkrichting.

In de afgelopen jaren heb ik hierdoor geleerd om vooral niet naar het ‘grote geheel’ te kijken. Je kijkt als het ware niet naar het gehele landschap. Waar je op let zijn de elementen in het landschap die jij nodig hebt voor een compositie. Je doet als het ware de ‘mooi knop’ uit. Mooi wordt het wel als het licht mooi is. En mooi licht is een kwestie van geduld en de juiste timing. Door op deze manier te kijken naar het landschap ben ik me bovendien gaan realiseren dat er op veel meer plekken interessante landschapsfoto’s klaarliggen dan ik dacht. Ik ging ze overal herkennen. En dat is voor mij ‘zien’.

Je zult ook merken dat het hebben van kennis op het gebied van compositieleer je goed van pas kan komen als je op reis bent. Hoe spectaculair het landschap ook is, met de juiste kennis van compositieleer weet jij er een geheel van te maken. Ook op plekken waar je voor de eerste keer komt. Die kennis stelt je in staat om snel de goede keuzes te maken en je niet te verliezen in de valkuil van ‘wat is het hier mooi…!’. Je kijkt eerst eens goed om je heen en realiseert je dat dat landschap er wel ligt. Ja, licht veranderd snel, maar zonder een goede compositie houd je al snel een halffabricaat over. Jouw kennis van compositieleer kan het verschil maken tussen een ‘mooie’ foto en een foto die er echt bovenuit stijgt.

Landschapsfoto van Casablanca in Marokko

Stormwolken boven het strand van Casablanca, Marokko – Met de juiste kennis van compositieleer kun je ook op plekken waar je nog nooit eerder bent geweest snel tot de juiste keuzes komen. Hier gebruik ik de structuren in het zand en de afbuigende lijn die hierdoor ontstaat om de kijker naar de achtergrond te leiden. Door de foto in de portretstand te maken vergroot ik de dieptewerking.

En dan is de cirkel zo goed als rond. Wat rest is natuurlijk jouw verhaal, jouw persoonlijke interpretatie van wat je ziet en meemaakt en wat je met je foto over wilt brengen. En die is uiteraard allesbepalend. Je hebt niets aan een uitstekende compositie met prachtig licht als dat leidt tot een foto die jou niet aanspreekt en waar jij niets bij voelt. Dus maak vooral je eigen keuzes. Het gaat er ook niet om dat je al die compositievormen kent en dat je ze altijd moet toepassen. Waar het om gaat is dat je begrijpt waarom ze er zijn en waar ze uit voortkomen. Alleen dan kun je er je eigen draai aan geven en wordt het afwijken van deze ‘regels’ (alhoewel dat erg moeilijk is gezien de vele vormen van composities) meer dan het schieten met losse flodders. Ook dan houd je een foto over waar een zichtbare visie achter zit. Ze zeggen wel eens dat je de regels pas kunt breken als je ze kent. Ik zou zeggen dat je de regels pas kunt breken als je ze begrijpt. Hopelijk heeft mijn verhaal je honger wat vergroot om je verder te verdiepen de wereld van de compositieleer.

 

[WPCR_INSERT] 

Leave a reply

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *